Ah Muhsin Ünlü: Annesinin ihanetine uğrayan şiir

Ah Muhsin Ünlü: Annesinin ihanetine uğrayan şiir

Enis Akın


12 Eylül’den bahsederken bazen çevreden birilerinin, bir darbe olarak 12 Eylül’ün başarısından söz ettiğini duymuşsunuzdur. Başarılı darbe(!): Kötülükte iyi olma. Sanki bir yerlerde evrensel bir darbe-başarı-ölçeği var gibi konuşuruz. Belki de gerçekten vardır böyle bir ölçek: derinlerde bir yerlerde insanın yenilgisini onayladığı, “evet kaybettik” cümlesini kurabildiği, sonucu değiştirmek için işin işten geçtiğini kabul ettiği. Belki de bu kabul kendi başına, bir kendini sağaltma hamlesidir. Yenilgimizle gün gelip barışmak zorunda olduğumuzu ruhumuzun derinlerinde biliyoruz elbette.

Yukarıda sözü edilen “başarı” her ne ise, o başarının en büyük pay sahiplerinden biri “12 Eylül’ün annelerimizi ikna edebilmiş olmasıdır”.  Amacı devrimcileri zapturapt altına almak olan 12 Eylül’de militarizme tarihsel bir teşneliği olan “Türk Ailesi”, dünyayı kurtarmayı (devrimciliği) seçmiş çocuklarını karakola teslim etmemiştir, evet, ama buna ramak kalmıştır. Karakola teslim etmemiştir belki ama referandum sandığına teslim etmiştir. Anne-baba evdeki kitapları bir günah çıkarma duygusuyla hemen yakmıştır. Devlet şiddetine maruz kalan (tutuklanan, evi basılan, vb.) çocuklarının “suçlu” olduğu bilinciyle davranmışlar, onu yalnız bırakmışlardır.

Elbette, oğlunu hapishanede yalnız bırakmayan, onun için dayak yiyen, gözaltına alınan annelerin elinden her zaman öperim, ama onların bile, 12 Eylül’ün şiddeti normalleştiren, haklılığı kekemeleştiren meşruiyeti karşısında söyleyecek fazla bir sözü yoktur. Bu yazı çerçevesinde şu kadarını saptamak yeterli: 12 Eylü’lün şiddeti, toplum tarafından onaylanmış, meşruiyetini sağlama bağlamış bir şiddettir. 82 Anayasasının aldığı oy oranı, yalnızca zarfların şeffaf olmasıyla açıklanamaz. 12 Eylül 1980 her şey bir tarafa, ideolojik bir zaferdir, militarizmin, baskının, korkunun zaferi.

Buna anneyi oğuldan koparan darbe diyebilir miyiz? Burası, aile-ideolojisinin aynı hammaddeden yapıldığı devlet-ideolojisinin sillesine korkuyla geçit verdiği yerdir. Çocuk yoldan çıkmıştır, ailenin bin yıllık ideolojik işlevi yerine getirilecektir: “itaat”. Lafı dönüp dolaştırmadan Athusser’in aileyi de Devletin İdeolojik Aygıtları içinde saydığını, “son çözümlemede sömürü demek olan üretici güçlerin yeniden üretimi için fiziksel veya fiziksel olmayan yollardan bireye boyun eğdirmeyi hedefleyen bir baskı aygıtı” olarak belirttiğini unutmadığımızı hatırlatalım. “Canım annem”le “ceberut devlet” arasında kalan evladı harcamaya programlı ilişkiler ağını ilk kez duyuyormuş gibi yapmayacağız. Aile kutsalsa, işlediği cinayetlerle kutsaldır: Kocalar, babalar, sevgililer son 9 yılda 4.400 kadını katlettiler. Resmi dil içinde hep yok sayılsa da, normalleştiren, suçlayan, aşağılayan, yargılayan, sıfatlandıran, kimlikleri enjekte eden, budayan ve bütün bunların sonucunda  “büyüten”  “aile aygıtının” “devlet”le benzer refleksleri sergilediği kocaman bir alan vardır.

Bu darbe döneminde şiir yazmaya başlayan Ah Muhsin Ünlü’nün şiirlerindeki öne çıkan özne, şiirlerinden okuduğumuz kadarıyla “anneli-ama-annesiz” bir çocukluk yaşamış. “Anneli-ama-annesiz” yani, anne hem fiziksel olarak var, hem de temel işlevlerini yerine getiremiyor: En kötü annelik durumu.

Ah Muhsin Ünlü’nün 1996’da yayınlanan kült kitabı “Gidiyorum Bu”daki 36 şiirden 24’ünün en az bir anne-baba referansı içeriyor olması (çoğunda birden fazla) nedeniyle, bu kitabın “annesizlik” meselesi etrafında bir okuması ilginç olabilir. Ah Muhsin Ünlü’nün şiirinde elbette “kişisel meselesi” olarak ortaya koyduğu “anne”yi, 1980’lerde toplu olarak annesi tarafından ihanete uğramış bir Türkiye’yle paralel okuyabilir miyiz? Elimdeki kitap 5. Baskı, bu kadar sevilmiş olmasında zamanın ruhuyla şu veya bu biçimde aynı akortta çalabilmiş olsa gerek.

İnsan annesiz olduğu için şair olmaz, ama bir insan şairse ve annesizse, yazabileceği en iyi şiir belki de terk etmelerden oluşan bir şiir kitabıdır: Gidiyorum Bu böyle bir kitap. Kitap adının ortasından çekip gitmiş. “Gidiyorum bu” eksik bir cümledir. Şair kendi adının ortasından bile çekip gitmiştir. Ah(met?) Muhsin Ünlü? Gidiyorum Bu karşısında, kararlı bir biçimde yarım bırakmalar kitabıyla, bütünselliğe karşı bir hamleyle mi karşı karşıyayız?

Şiir kitabının kapağını çeviriyoruz ve daha başlamadan biten bir şeylerle karşı karşıya kalıyoruz: Şairin şiirden de çekip gittiğini anlıyoruz (“şiir çalışmalarını .. tarihinde noktaladı”). Ve kitabın ithafı terk etmeyle ilgili güçlü duygumuzu daha kitabı okumaya başlamadan bile pekiştiriyor: “bütün eve dönmek isteyenlere…”. Ah Muhsin Ünlü yalnızca evi değil sanki terk etmeyi de terk ederek görkemli bir giriş yapıyor.

”Gidiyorum bu evden”, gidiyorum bu mahalleden, bu ülkeden, bu dünyadan,…. Ah Muhsin Ünlü “iç”leri terk eder; dışarı, aklın sınırlarının, şiirin, vb. dışına, sokağa çıkar. Okur “geniş bir salona geçmiş gibi” gülümser, derin bir nefes alır. 

Kitabın kapağında Ferdinand Hodler’in“Hayal Kırıklığına Uğrayanlar” tablosu olması elbette bir rastlantı değildir. Bu tabloda beş kişi resmedilmektedir, hepsinin üzgün bir hali vardır, hiç biri resme bakanın gözlerinin içine bakmaz, ikisinin başı yana eğik, ikisini yüzü avuçlarının arasında, biri ise başını koluna gömmüştür. Resimdeki üstü giyinik dört kişi siyahlar içindedir. Ne olduğu belirtilmeyen büyük bir kayıp söz konusudur. Kimse kimseyi teselli edecek gücü bile gösterememekte, herkes birden yıkılmış görünmektedir. Bu resmin çağrıştırdığı kadar büyük, toplu bir hayal kırıklığı insanın, örneğin, iş hayatında, politikada, kısacası “dışarıda” karşılaşabileceği türden bir kayıp değil, ancak yakın bir kayıp olabilir. Söz konusu tek bir kişinin kaybı değil, bir okulun, bir halkın, bir topluluğun kaybıdır. Bu resmin çok belirgin bir anlamı vardır aslında: Yıkım.

Gidiyorum Bu’yu tümüyle politik bir düzlemde okuyamayız, bunlar söylemlerinde açık politika barındıran şiirler değil, tersine belki politikayı, evi, sıradan anne-oğul ilişkisini ve belki de en önemlisi grameri terk edip gitmelerinde bir politika bulabileceğimiz, bulmak zorunda hiç olmadığımız ama istersek bulabileceğimiz şiirler.

Annemi özledim. Özlemi anniyorum. (…) Annemi özlediğim için kızlardan uzak duruyorum. (…) Sonra annemi de rasyo… Neyse…

(‘Çarmıha Geriliş’ten Ayrıntı)

“Anneyi özlemek” ve “kızlardan uzak durmak” arasındaki karşılaştırma bizi “anne”yle “kızlar” arasındaki karşılaştırmadan başka hiçbir yere götürmeyecektir (tıpkı alıntıdaki muhtemel bir sevgili adı olan “Özlem” gibi). Yarım kalan kelimeler yine terk temasının devamıdır, belirli bir öfke içerirler. Öfke anneyle şair arasında salınmakta ve yarım bırakılan cümlelerde gramere (şiire)akmaktadır. Yalnızca gramerle de değil, aynı öfke şiirlerin içerdiği şiddetle de (kan, tabanca, şiddet, vb.) yoğun biçimde hissettirilir. Burada şiddetle ve şiirin görece daha hafif öğeleriyle fazlaca oyalanılması Bülent Keçeli’nin aşağıdaki önemli yorumunu doğrular bir nitelik taşısa da ben, Gidiyorum Bu’da bu yorumu aşan bir trajik unsur olduğu düşüncesindeyim.

Bu bağlamda sadece göze, görüntüye -ki görüntü bazen felsefik bir açılımı da beraberinde getirir- dayanan şiir kişinin şiiri es geçmesini gerektirecek hadde durursa burada anti bir durumdan söz edilebilir ancak. Anti yani şiir dışında bir şey, şiir yazmak için de şiir yazılmamış olur böylece. (Bülent Keçeli, Ah Muhsin Ünlü ve Şiirin Bir Kuralı mı? Ücra, Kasım Aralık 2010)

Kelimelerin, cümlelerin ve mısraların parçalanması yer değiştirmesi, anlam kaymaları, ses bozulmaları Gidiyorum Bu’nun teknik cephaneliğini oluşturur. Bunların tek tek ayrıntılarına girmek gerekli değil, ancak “tüyük bürk şairi” gibi kelimeler arası harf alışverişlerinden hecelerin mısralar arasında parçalandığı “İsa’yı polise doğru/lttuğum zaman” gibi bölünmeler hem anlam hem de ses açısından doğurgan.

Ah Muhsin Ünlü’nün deneyimin dilden önce geldiğine vakıf her şair gibi gramerle bir alıp veremediği vardır ve şudur: Kelimeler görünüşe göre bilgi iletmektedir, ancak mevcut dil şairin özel deneyimlerini iletmekten uzaktır. Şair kelimelerle oynayarak geçici bir baş dönmesi yaratır ve bundan yararlanarak kendine ait bir dil kurar:

Konanmış çesinler çevrelende hotuyordu

(Ha Şini Bakam Gidiyuz Zere)

Cihat Duman’a göre (Gidiyorum Bu Hakkında, Heves, Nisan 2010) Ah Muhsin Ünlü şiirinin anahtarı olan aşağıdaki ilk cümleyle, kelime oyunlarının gerçekte bir oyun değil bir zorunluluk olduğu duygusu verilir:

Ne dediğimi bilmemek istiyorum. Hakkımı aramamak istiyorum. Boş başıma dolaşmak istiyorum. Sosyalleşmek istememek gibi bir hak tanınmak istendiriliyorduğum.

(‘Çarmıha Geriliş’ten Ayrıntı)

Kelime oyunlarının nedeni de şair tarafından bilinmektedir:

Ve gitmen beni dile indirger sevgilim.

(Yaşasın Ne Kadar da İdeolojik)

Sevgilinin ve annenin eskiliği şairi dil oyunlarına ve bir yerde şiire götüren temel terk edilme duygusudur. Aşağıdaki gibi mısralarda “anne” ile “sevgili/eş”in sürekli yan yana geçmesi anneye yönelik bir öfkeyle açıklanabilir:

Annemle kız bakmaya gittik, ben beğenmedim

(Edebiyattan Nefret Ediyorum)

Bana ellerini ver anne karıma

(Kapatıyorum ve Deha)

Annem beni hep çok sevdi kız gördüm mü

                                                          ağlıyorum  

(Ben Bu Çağdan Bir Kere de)

Kitapta iki kere ilkokul öğretmeni olduğunu okuduğumuz “anne”, devletin başka bir egemen ideolojik aygıtı olan okulda çocuğun etkilere en açık olduğu çağda katıksız egemen ideolojiyi tekrarlaya tekrarlaya çocukların kafasına yerleştiren “ilkokul imgesi, öğretmen anne” imgesi, şair için tek seferde iki kez kesen bir bıçak olsa gerektir.

Şairin Onur Ünlü adıyla yönetmenlik yaptığını biliyoruz: Ah Muhsin Ünlü’nün senaryosunu yazdığı ve yönettiği “Polis” adlı sinema filminde, anneliği üst üste vurgulanan tek karakter, annelik rolünü oynama kapasitesinden yoksun bir psikiyatri hastasıdır. Beynindeki ur nedeniyle iki aylık ömrü kaldığı filmin başında kendisine bildirilen baş-kahramansa, filmin son sahnesinde bütün ailesi ve mesai arkadaşları öldürülmüş, sevdiği kız tarafından terk edilmiş olarak bomboş bir restoranda beklerken ekran kararır. Şairin Kitano’ya ithaf ettiği ve belirgin bir “yakuza” sempatisiyle çektiği film Gidiyorum Bu’dakine benzer bir “terk ediliş” hikâyesidir.

Genellikle ancak kendini hafife alarak ifade edilebilen bu öfke kitabın bütününe yayılmaktadır: “Artık seni bir çiçeğin yerine kopartmak/istiyorum sevgilim.”         

(Yaşasın Ne Kadar da İdeolojik…)

Aşağıdaki satırda öfke, anne ve ilkokulu birlikte içerir:

Halamın artık ne zaman evleneceğimi sorduğunda, annemin yalan söylememek için dudağının köşesinde patlayan ilkokul.

         (Edebiyattan Nefret Ediyorum)

Annenin ölümüyle ilgili sözler de yine anneyle ilgili bir öfke başlığı altında incelenebilir:

Annelerimiz ölürdü ayrılırdık ağlardık

         (Enteresan Mesaj)

İnanabiliyor musun Rüya benim de annem ölecek

(İncil Çalınmaları ve Türkiye)

Şair zaman zaman öfkenin ikiz kardeşi olan suçluluk duygusunun onu çirkinleştirdiğini hisseder:

Annemi üzdüm

Böylece hep bana tirenler çarpsın

Çirkin olduğum için aynaya bakmazsam;

Güzelim                  

(Rüya Hakkındadan Fazla)

İlk şiirlerini bir psikoloji-edebiyat dergisi olan Şizofrengi Dergisinde yayınlayan Ah Muhsin Ünlü kitabın başından itibaren bizi psikolojinin terimlerinin hakim olduğu bir dünyaya sokar: “bir banka oturup bilincimi eşik olmayan parçalara bölüyorum”.  Bu “şizofren bir şiir” değil öğrenilmiş bir şizofreni tanımının bozulmuş halidir (eşit vs. eşik).

Ah Muhsin Ünlü’nün psikolojik ilgisi, elbette bir şair için ancak bir avantaj olabilir. Aşağıdaki örneklerde bu ilgiyi, açıklamaya gerek bırakmayacak derece net izleyebiliriz:

İnanmışım kaybetmek esrarıdır esrarın

Çıldırmış bir vaşak gibi kaybediyorum

İpimden kurtulmuşum kaybediyorum         

         (Yaşasın Ne Kadar da İdeolojik…)

Annemi daha içerden açıklayabilirim.       

         (Kutub-u Şikeste)

Ey sütü çocuğa sıcak içiren anne   

         (Bisiklet ve Allah)

Ah sütü memeye taşıyor damar

         (Bisiklet ve Allah)

“Sütü çocuğa sıcak içiren anne” çocuğunu emziren, ideal annedir; “ey” nidasıyla bir mesafeye yerleştirilmiş olduğu için başkasının annesi olduğunu çıkarabiliriz. Meme emen çocuk için sütün sıcak olup olmadığı gibi bir tartışma yoktur; bu tartışma ancak emzirilmeyen çocuk için var olabilir. İnek sütünün elbette bir besin değeri vardır, ancak “memenin ruhu besleyen sıcak”lığından mahrum kalan çocuk, belki de hiçbir zaman onarılamayacaktır.

Gece, inmek ve annem hakkında bilmek

         (Seni Şu Dünya Gözlerimle)

Herkes annesini bilir, anneyi tanımak/öğrenmekle ilgili bir sorun büyümekle birlikte hallolur, insanlar bunu ayrı bir sorun olarak yaşamaz. “Anne hakkında bilmek” bir sorunun ifadesi.

Aşağıdaki satırlar gerçeklikle ilişkisini kaybetmiş birisinin bu ilişkiyi yeninden tesis etmesini temsil eder gibidir.

Anne vardır. Baba ve kardeşler vardır. (…) Ayakkabı vardır. Kalem vardır. (…) Kuşlar havada uçarlar. Yer vardır. Ona basılır. (…) Kanlar torbalara dolarlar. Teşekkür ederim.

         (opus magn mu provaları – II)

Ah Muhsin Ünlü, Şizofrengi Sayı 10, Eylül 1993’de M.Ü. imzasıyla yayınlanan ve bulabildiğim ilk şiiri olan “ha şini bakam gidiyoruz zere” başlıklı şiirde bile, şiiri bilen, etkileyici bir şair izlenimi bırakmaktadır. Daha sonraki şiirlerinden ve kitabından Cahit Zarifoğlu’nu, Asaf Halet Çelebi’yi, Edip Cansever’i, İsmet Özel’i, Cemal Süreya’yı ve Turgut Uyar’ı çok iyi tanıdığını zaten açıkça belirtti.

Yollarda otomobil olurmuş, bunu öğrendim 

         (Siyah Adamın Kanı)

Sen beni öpersen belki de ben Fransız olurum

Şehre inerim, bir sinema yağmura çalar

Otomobil icad olunur Zarifoğlu ölür

         (Hatırlat da Haziranın Sonlarında)

Şimdilik tek kitabı Gidiyorum Bu’nun girişinde yazıya göre şair 22 Haziran 1993 günü başladığı “şiir çalışmalarına” 4 Eylül 1998 günü son vermiş. “Şiir çalışmalarına” (neden şiir değil?) 2010’dan sonra dört, beş şiir daha ekledi. Bunlardan özellikle bir tanesi Gidiyorum Bu’nun kapanışı niteliğinde bir şiirdi: Resulullahla Aramdaki Farklar.

Şair Gidiyorum Bu’da annesizlikle ilgili belirgin bir yas içindedir. Ancak Resullullah’ta, bunun annesinin ölümüne dair bir şiir olmasına ve şairin yas tuttuğunu alenen yazmasına rağmen aslında yas bitmiştir, yas önceden tutulmuş, bitmiştir: “ben annem ölürken hiç ağlamadım”.

Resulullah asla yalan söylemezdi; ben annem

                                            ölürken hiç ağlamadım.

Ben annem ölürken çok ağladım çünkü annem

gırtlağından hırıltılar çıkarırken nasıl terliyordu,

                                                           görmeliydiniz.

(Resulullahla Aramdaki Farklar)

“Görmeliydiniz”, “görseniz” vb. çağrılarıyla davet edildiğimiz yer insan toplumunun en büyük tabulardan biri olan ölüm odasıdır, üstelik ölen “anne”dir. Sinema gibi kurulmuş, sahnelerden oluşan bu şiirde şair okurların eline bir kamera tutuşturmaktadır. Okurun mahrem bir alana adım atma tedirginliği yakuza filmlerine benzer bir sahneyle giderilir: “af edersin ama o sıktığın annemin gırtlağı”.

Resulullah Azrail’i yolda görse tanırdı;

ben Azrail’i annemin yanında görseydim ona bir

                                                        çift lafım olurdu,

derdim ki şimdi yani af edersin ama o sıktığın

                                                        annemin gırtlağı.

         (Resulullahla Aramdaki Farklar)

Annenin artık ölmesi ve şairi bir yetişkin olarak doğurması gerekmektedir:

Resulullah orada olsaydı annemin elini tutardı

derdi ki ‘Kızım ha gayret!’;                                                

(Resulullahla Aramdaki Farklar)

Biz annenin ölümünü izleriz ve anne çocuğu doğurur:

Ne tuhaf, anneler ölürken bile çocuklarının

Anneler ölürken bile çocuklarının ellerini bırakmıyor

                                                                        ne tuhaf…

         (Resulullahla Aramdaki Farklar)

Şair bu satırla beraber “annenin çocuğu” olarak belki ilk kez bu kadar rahat konuşabilmekte ve bunu iki kez tekrarlamaktadır. Anneli-annesizlik durumu yani annenin olmaması (eksikliği) da bu son sahneyle birlikte ölür ve şair kendisi olarak doğar.

Resulullah çok şanslı bir insan

annesi öldüğünde o küçücüktü;

benim annem öldüğünde ben küçücük değildim,

zaten şanslı birisi de değilimdir, filmlerim iş

                                                                       yapmaz.

(Resulullahla Aramdaki Farklar)

Bu şiir, anneyi hiçbir zaman doğal bir biçimde sevememiş birinin şiiridir; yukarıda dili sürçen şair işi neredeyse annesi daha erken ölmediği için şanssızlığını açıkça ilan etmeye vardırmaktadır. Anne–sevgisi şiirlerinden biri olmadığı ortada.

Şiirde baskın olarak yaşanan duygu, annenin ölümü dolayısıyla zaten eksik olan (veya tam olmayan) annenin, fiziksel olarak da eksilerek şairi bütünleştirme duygusudur. Bu güçlü şiir, bütün önceki şiirlerin anti-tezi gibidir.

Olamaz dedim annem son nefesini alıp da

                                                               vermeyince

Verse de ben alsam onu, içim ferahlasa, siz de

                                                                       görseniz      

         (Resulullahla Aramdaki Farklar)

Anneyle barışmayı son ana dek ertelemiş bir çocuğun son çözümü “annenin son nefesini içine alıp ferahlaması” olarak kurması, “kahramanca” bir eve dönme mücadelesinin bir özeti/sonucu gibidir.

Resulullah tutsa annemin elinden birlikte geçseler

                                                                               çölü

Nasıl olsa Resulullah da ölü annem de ölü.

         (Resulullahla Aramdaki Farklar)

Resulullahla Aramdaki Farklar’da dildeki bozulmaların azalmış olması, önceki kitapta yoğun olarak var olan kesilmelerin, yer değiştirmelerin, kelime oyunlarının kalmaması manidardır. Bu, yukarıda önerdiğim yoruma paralel bir biçimde okunursa annenin ölümüyle birlikte şair anneye, eve ve gramere “dönmüştür”. Üstelik gündelik hayata da dönmüştür: “filmlerim iş yapmaz”. Devamındaysa dünyeviliğin başka bir tezahürü olan “politika”ya da dönmüş, örneğin Mavi Marmara olayı üzerine yazdığı şiirlerinde annesizliğinden kurtulmuş bir biçimde, saldırganlık dozu yüksek bir serbestlik alanı buldu:

Obama ebenin örekesine

Bacağım girsin de ağzından çıksın

         (Ah O Gemide Ben de Olsaydım)

seni öyle seviyorum ki condoleezza, bebeğim,

ağzına veresim geliyor,

ağzımdaki dişleri.            

(Törer Bambosu Patlaka)

Yazının başından beri anneli-annesiz, aile ideolojisi gibi bir takım kavramlardan söz ettim ve bunları bir şairin şiirini kendimce yorumlamak için kullandım. “Annesizlik” deyince bu bazıları için sanki herhangi bir eksiklikten söz edilmiş gibi olabilir belki bunun ne kadar “sert” bir söz olduğu yeterince anlaşılmıyor. Anne birincil nesnedir. Hayatı anneye bağımlı olan çocuğun anneyi sevmek dışında bir seçeneği yoktur.

Şikâyet edebilmek, şımarabilmek, öfkelenebilmek, direnebilmek, nefret edebilmek, karşı çıkabilmek âşık olabilmek, yabancılarla rasgele ilişki kurabilmek için sağlam biri olmak, bunun için de “sağlam” bir anneye sahip olmak gerekiyor: Annesizlik insanı anneden önce anneyi terk edebilecek güçten mahrum eden bir şeydir. Annesizlik, anneye daha bağımlı hale getirir. Kısacası “annesizlik” öyle kolayca yenilip yutulacak bir lokma değil, bunu merkeze koyarak kalemi ele alabilmek ise benim terminolojimde devrimci bir kararlılık gerektiriyor.

Dolayısıyla yazının başlığındaki “annesinin ihanetine uğrayan şiir” diye bir şey yoktur sadece benliksiz şiir vardır; Gidiyorum Bu’daki “ben” kelimesinin enflasyonunun nedeni budur, bu olabilir.

Stalin “Devlet bir ailedir ve ben de babanızım” diyordu. Paternalist aile otoritesiyle devlet otoritesinin ortak yanı otoritelerin kendilerine bağımlı olanların bakımını kendilerinin çıkarlarına hizmet ettikleri sürece üstlenmesidir. Burada sahte bir sevgi yatmaktadır.

Şairin kendi ülküsünün peşinde koşması ve örneğin şiir yazması (bir erişkin gibi hareket etmesi) elbette annenin ihanetine maruz kalmaya yazgılıdır (anne aile ideolojisinin başat figürüdür). İtaatin ilk tohumlarının atıldığı aile ideolojisi içerisinde sürekliliğin koşulu çocuğun bağımlı olarak kalması ve ailenin “her şeyini çocuklara feda etme” rolünü sürdürebilmesidir. Her türlü ergenleşme talebi aile ideolojisine feda edilir.

Yazının başlarında kullanılan “en kötü annelik durumu” şeklindeki ibarenin altı belki de yeterince dolu değildi. Artık ailenin “kir”lerinden daha rahat bahsedebiliriz. Bu tür bir aile durumu, belki yeniden tanımlanmayı gerektiren bir tür “yetimlik”tir. Yetim bir çocuk yalnızca ebeveynleri ölmüş bir çocuk değildir, birçok ölüm vardır, ruhun ölümü, sorumlulukların ölümü, duyguların ölümü, umudun ölümü. Bir sonraki uyuşturucusunu çocuğunun öğle yemeğinden daha fazla öncelik veren bir anne; cinsel tatminini çocuğunun haysiyetinin önüne koyan bir baba, anne-babanın hiç olmamasından çok daha fazla zarar verir. Bunların Ah Muhsin Ünlü’yle bir ilgisi olup olmaması önemli değil, onun evinde neler olduğu konusunda elbette bir fikrimiz yok, ancak şiirine bakarken bu tür bir anneli-yetimlik durumu kendini belirgin kılmaktadır.

Vamık Volkan’a göre Türk aile yapısı içinde çocuğun sadece tek boyutlu bir seven-anneyle güdük/yarım bir ilişki yaşamasına izni vardır. Bu yapı sonucunda “ölmeye geldik” tarzı erişkin davranış yoksunluğu ortaya çıkar; ahlaksızlığa değil de ahlaki boyutun eksikliğine yol açar.  Edebiyat Dostları’nda yazdığım “Ağlama Duvarı”nda nefret içermeyen, sadece sevgiden menkul bir anne-çocuk ilişkisinin 80 sonrası sol şiire yansıdığını, annenin eleştirisinin şiire neden giremediğini sorguluyordu.  Üstelik isyankâr sol şiir belki evden fazla uzaklaşmanın verdiği suçlulukla annesinin kucağına dönmek için hiçbir fırsatı kaçırmazken “sol” kültür adamları Ah Muhsin Ünlü’yü görmemek için gözlerini kapatıp tuhaf sesler çıkarabilir (ama onlar bu obsesif kompulsif bir davranışı haset besledikleri herkese uyguladıklarından bu kayda değmeyen hasette Ah Muhsin Ünlü’nün bir gurur kaynağı bulacağı kadar önemli bir taraf yoktur), ancak bir Müslüman olmasına rağmen şiirde aile-ideolojisini kıran, aile kurumu sorununu masaya yatıran bir şiiri yazma başarısı Ah Muhsin Ünlü’nün payına düşer.

Bütün bu açıklamalardan sonra yukarıda söz ettiğimiz Hodler’in resmine dönecek olursak bunun yeniden-tanımlanmış içeriğiyle bir yetimler korosu olduğu ilk bakışta insanı çarpar. Gidiyorum Bu’nun bütün neşeli öfkesinin gizlediği de bu duygudur.

Eğer Türk şiirinin annesine söyleyecek “saçlarına yıldız düşmüş anne”den başka sözü varsa ve bu şiirin kendi tarihi içinde anlamlı ve amaçlanan bir şeyse (ki bence öyle) Ah Muhsin Ünlü Türk şiirinde tek kitaplık, ama gerçek bir yer işgal ediyor.

 Enis Akın, Duvar Dergisinin 2. Sayısında yayınlanmıştır, 2012

acrophobia

acrophobia

enis akın

giriyossun okulun kapısından içeri

kor bir demir kara değer gibi

bugün okul var

TÜRKÜM tüt t tTürkü m DOĞRUYUM do  doğdoğ dodoğruyum ÇALIŞKANIM çaçalışşkanım  İLKEM ilk ill ilkem KÜÇÜKLERİMİSEVMEK küküçük k lerimi ssevmek BÜYÜKLERİMİ SAYMAKTIR bü büyük k kle Klerimi say saymaktır

palto ceket kazak gömlek fanila ve sol elinin altında

küçük sarı bir sözlük kadar kâlbin var

bugün okul var

ÜLKÜM ülküm YÜKSELMEK yük yük selmek İLERİYEGİTMEKTİR i i ileriy egitmek tir YURDUMU yurdumu MİLLETİMİ millm mm ilm illetimi ÖZÜMDENÇOKSEVMEKTİR ö özö özümden ço ok çok sevmekse sevse ses sevse sesevseme sevmektir

ve artık parmaklarını hissetmiyorsun

bütün kurallar değişti

bugün kar var 

çünkü kar

habire anneliğidir ıslanması bitmiş bir yağmurun

eski bir imparatorluğun ortasında herşey bıyıklarını yitirmiştir

EYBÜYÜKATATÜRK eyy büyü büyü k aa Atatürk AÇTIĞINYOLDA açtaçtığın yo yo yold a GÖSTERDİĞİNHEDEFE gösgöster diğin hhedefe DURMADAN YÜRÜYECEĞİME durma dur durma durd urma danyü yürü yürü yeceğime ANDİÇERİM anndandiçerim

döneceksin

bütün cepleri torpille dolu

dibe dalan bir denizaltı nasıl eksilirse hayattan

VARLIĞIM var varl vavav arlığ ğım TÜRKVARLIĞINA TürTü rk var var lığına lığına ARMAĞANOLSUN arm arma arm armağan ol ols olsu ols un NEMUTLUTÜRKÜMDİYENE ne ne nemu mutlu tü tü Türküm diyene 

güneş kar topluyor

bir uçurum dışarı bakar gibi baktın hep fotoğraflarda

yitireceksin bir gökdelenin camlarından silerken bakışlarını





-ea (öpünce geçmez'den)

her aşk şiirinden fazla

her aşk şiirinden fazla

hani büyük bir adam demiş ya

en önemli meselemiz antakyadır diye

işte sen oradan geliyorsun

ve tabağındakini bir bir bitiremiyorsun

sırtımda pelerin vardı senin

kulağında ispanyol küpelerin

kim demiş geçmişin geçtiğini

suyun eski adını biliyor musun

hani bazen kıyamazsın dokunmaya

işte öyle ellerini yüzüne dayayarak

adam öldürüyorsun kara kara kara

kara bakarak

pelerinimi yere bırakıyorum ve

bir yürüyüş yapmalıyız diyorum

taş taşa uzanamaz nefes

nefese adını söylüyorum

enis akın

işte geldik (V)

işte geldik (V)

halbuki bütün âşıklar yıllardır birikir bir kekemeliğin kenarında:

sevilmekten sevmek yeğdir

ağaçların nasıl gelmek istemediği o yerde o zamanda biz geldik

kırmızı trafik ışıklarına

yahu ben sanki hiç beyazlamasaydım daha mı?

bu olasılığı hiç söylemek istemezdim ama:

Nihâl!

bir de bu var

benim sana çıplak ve alelade bir duygu borcum mu var?

şu işsel adamların asansöre binince köşeye bucağa kaçıştığı ifadelerden

ben sana söyleyeyim mi Nihâl!

hepsi hepsi o an gelince tetiği çekmekte kararlı görünebilme

isteği

gerisi boş

yok birbirimize ne kadar sıkı sarıldığımızın muhasebesi,

yok öpüşürken senin gözlerin neden açık,

yok Ayşe bakkalın canı mıyımlar,

sonra bir baktım bir ip çözüldü inanmazsınız

o an dünyanın bütün alpaçinoları ve erkekleri nasıl acıdı

bilemezsin Nihâl!

senden aldım sana vurdum kendimi nasıl acıdı

bu bir

çünkü herşey geçiyor be Nihâl

bir an önce yapmalısın o teklifi, eteklerin ne kadar uzunsa o kadar koşmalısın mesela

şu teknenin fotoğrafını çekmelisin güneşli bir günü bir an önce içine çekmeli

yaşıyorum demelisin o ağacı görmelisin

en çok da çocuk yapmalısın kendine en az üç tane

çünkü hiçbir şey geçmiyor be Nihâl

bugünlerde hemen seviyorum

mesela yolun karşısından gelen bir kadını

yaklaşan adımlarla büyüyor aşkımız aşkımız derken

daha o başını çevirmeden ben onu terkediyorum

bu adam bu kadınla olur mu ya? —günaydın!

kadın başını çevirir —alçak!

halbuki sadece kendimi ürkütüyorum

merhaba seni seviyorum Nu ve elveda Ba

yoksa ben bir sinema çıkışında illegal yanaklı bir devrimci tarafından

öpülmeyecek miyim Nihâl?

bu akşam da üstüme kalmadan önce sarılınamayacak mıyım?

bir çırpınış gibi geçirdim İstanbul’u içimden

kalelere koşarken, saçlarımı uzatırken ve kalelere koşarken

iki bu

yabancılar ve kapıların kolları kilitleri

vardır ve artık sana söylemeliyim Nihâl

hepsi hepsi gökyüzüne yaklaşma isteği

birgün bu hayat bütün hep

böyle

bu çocuk hiç değişmeyecek

ve Heybeli Adadaki kilisenin bahçesindeki piç incir

ve Kumkapıdaki ermeni sarısı oteller bir de Yenikapıdaki çan kulesi

ve onun arkasındaki avluda buluşur bütün çöpten sevgililerim beni

yahu ben sana bir yerlerden kimi hatırlatmıyorum ki, ellerin gibi kocaman

sen de benim ruhumu ellemeseydin Nihâl, bir de bu var

benim sana kimseye açılmamış bir duygu borcum mu var?

anı koleksiyoncularının önünden hızla kaçırılmış

yeterince biriktirilmemiş belki de aksine azımsanmış

tam üzereydimler var, tam dünyayı düzeltecektimler var bunlar üç dört,

tam kendimi ifade edecektim bu beş, tam vapura yetişecektim altı bu,

bütün kelimeler dilimin ucundaydı var bu da beş sayılır

bu senin dediğin tam da teyakkuz bildirisi sayılır

ben size birşey söyleyeyim mi ben hiçbirinizi anneme söylemedim

kesin olan bir şey varsa: sevmiyoruz Nihâl!

sırf yanılan çıkmasın aşk bilmesin karanlığını diye oynuyoruz

sonra sıcak bir yağmuru başlatıyoruz

birbirimizden aşağılara, küçük sıcaklıklar akıtıyoruz

birbirimizden içerilere, merhaba seni seviyorum Hâl ve elveda Ni

bu yedi

tam da yürüyüşümü değiştirme zamanıydı

olmadığım yerlere doğru giden yürüyüşümü

nostalji nostrillerimden akarken

genetik kodlar bileklerimden akarken

kendime geçiyordum, kendimden geliyordum

mesela boş teneke kutular sürükleyerek peşimde

gelmiş geçmiş sana en büyük aşkım on beş dakika

inanmayın Nihâl, hepsi hepsi gökyüzüne yakalanma isteği

muhtemel bir yangına bulutlar, benzinler, ıslak kibritler biriktiriyorum

kestane şekerini kim sevmez,

alıyorum,

akvaryumlar, hafif kağıtlar, mobilyalar topluyorum, tüpler de

içerdeki odada herşeyi hızla kurutuyorum

sen de katılmasın büyük yangınlara Nihâl

mükemmel dış görünüşümün altında

bir hız büyütüyorum,

suya koşmadan kavuşmadan önce sana

ben seni en çok nerenden affettim Nihâl?

bu sekiz

akşam yumuşacık içine çekiyor insanları, nefes alır gibi

o zaman ben de pembe popolu bir aileye dönüşüyorum

dudakları parfüm, elleri kavrulmuş soğan kokan

sıfıra kadar bekleyip başlayan tüpleri sayıyorum

mükemmel dış görünüşümün altında

öpülesi bir prens bakışlarıyla kurbağayı oynuyorum

beni öp Nihâl bitir bekleyişleri

peki benim sana son ana kadar arkada saklanan bir bıçak borcum olsun

fincanla kahve taşıyan kız huzuruyla batırılan

Nihâl! iddia ediyorum hepiniz

önünüzden koşarak kaçmakta olan bir ölüme yetişmeye çalışıyorsunuz

ve birgün yetişiyorsunuz

yarım kâlplerle

içi su dolu kâlplerle

etrafınızda dönüyorsunuz ve kendinize boşalıyorsunuz

göğse tebeşirle çizilmiş bir kâlp resmi nasıl acır bilemezsiniz Nihâl

SİZ EY medenî cesaret uzmanları, anı koleksiyoncuları,

duygu ıstampacıları, nikah şahitleri, ve çay bahçesi

garsonları, ve taşkınlara tanıklık edenler, ve Hasan

Amca, ve karşıdan gelen vapurun bin beş yüz yolcusu,

sinemadan çıkan okunmuş suyla yıkanmış kalabalık,

postacılar ve merdivenden inenler: ölüm göğsümden gel beni!

EY neler oluyor Nihâl?

bu dokuz, yalan yaşıyoruz be Nihâl beyazlıyoruz

sen beni her ayrılışında gidip saçlarımı kısalttırıyorum ilk iş

yapacak başka hiçbir iş bulamayınca dünyayı düzeltiyorum

sırf senin kulağına gitsin diye

veya tırnaklarımı kesiyorum

boynunu hep açıkta bırakan sevgilimden öğrendim bu huyumu

peki peki benim sana öylesi duyulmamış bir aşk borcum olsun

oh olsun

on olsun

tüpler harekete geç!

yanılan çıkmasın aşk bilmesin karanlığını

bu gece beni kim oynuyor, ya siz

mükemmel dış görünüşümün altında

cesetler cesaretler planlıyorum

nişan tahtasının önünde kaza kurşunuyla vurulmalar

allahkabuletsinler aminler

veya göğsünde yanlış bir kâlp krizi

mükemmel hatalar küçük sıcaklıklar nasıl acır

Nihâl kendinize şimdi bir çay yapmalısınız

bir öpücüğü haketmek için çalışmalı

sahi siz kremlere inanır mıydınız Nihâl?

ne yani benim sana ŞimdiİmkânsızHayatım’lı bir evlilik borcum mu olsun

evet bugünlerde bir intihar mektubunun üslubu üzerine çalışıyorum

eski elbiselerinizi plastik kaplara değişiyorum

beni elimden başladınız bırakmaya Nihâl ama olsun

fotokopileri ailevî fotoğrafları seyrediyorum

ipleri aygaz tüplerini itişleri kakışları

sonra şehre kar yağıyor dahası iyilik güzellik

evet sen şimdi baharının otuzunda

sankilerle gibiler arasında bir yerdesin

keşkelere inanan göğsünle

bakma arkana onlara aldırma aslında hiç yürümedin

boğazında bir sızı var gibi yalnızca

belki bir yudum sudan belki rakıdan bir yudum

öpülesi bir sonbahar ayini gibi karşılamaya hazırlanıyorsun kendini

Bundan Sonra

üç

(yani anlıyorsunuz değil mi Nihâl HAYATIN GEÇMESİNİN YARATTIĞI ETKİLERE karşı üç)

Enis Akın
Edebiyat Eleştiri, Sayı 8, Bahar 1995

kimse hata yapmaz

kimse hata yapmaz

şairi kelimeler öldürür

enis akın

hasandı değil mi senin adın

sol kol omuzdan tutulur

bak hasan masan ödersin bedelini belki bir masa aldıysan

kimse hata yapmaz

kimse yapmadı daha

hata yoktur beyaz bir evin bahçesinde

çimenlerde

sadece insan mümkün değildir

bir hata bozar yapar

aşk

herkes bilir bir hatanın yanlışlığını yalnızlığını bir

ey sen yalağuz nedir bilir misin tanrı yanlış yapabilir misin

kimse hata yapmaz

hayat az

kimse kuş

deniz mi dedin senin adın

diyelim ki fırtınalısın deniz

fırtınasındasın hayatının

ama bu topladığın deniz kabukları geri dönmeyi bilmez

saçlarını dökersin suya deniz

bir aşk ne zaman ki hatalarını sayar

bir iki üç dört sonsuz keşke kuş

herkes siz

ilerledikçe az ilerledikçe az daha

mea culpa

yolcu abbas bağlasan durmaz

bak abbas

elinden kayarsın dilinden sürçersin şeytanından geçersin

hata olmaz sen

seversen bir hata değildir

oysa bir kulptur herşeyi tutmaya

latincede ve heryerde

bulut var kar getirir

kar taneleri bir bir öper dünyayı

alkış biraz

olsa olsa sahnede kimse bilmez anlatmamayı

hatta denebilir ki yıldız senin adın

bak yıldız hanım

diyelim ki sen ölüsün yoksun

ölü bir deniz yıldızısın

büyüyünce ne olacaksın

sevmemeyi nerde öğreneceksin

denize nasıl dönecek

kimse siz

sokağa fazla çıkma

derslerini iyi çalış

mühendisler hata yapmaz

yapmadı daha

çıktı deniz

gizlendiği kayaların arkasından

beyaz bir kedi olarak

bağırdı ki deniz sağırdı

bir iki güç dört sonsuz

herşeyin sonu sonsuz

tanrı hayal yapmaz

gök çekim yapmaz

hayat mıydı senin adın

bak hayat burda senin adında bir korku var

ve daha

boyumu uzattıysam oğlum için

silahlıysam az

keşke siz

kimse tabanca yapmaz

lütfen dikkat biraz

ayrılmak bir silah değildir

ses az

koşar beyaz

adına ben dediklerinin tortusu dibe

bir ikili güç dört sonsuz

yitirirsin deliliğini

gidersin hasan

izmircede ve birdenbirecede

bu bana hiç benzemiyor şimdi

ve her zaman

yol bir zennedir

füruzan adında

erkektir

iyi kıvırır gerdan kırar çapraz basar

sertleştirir erkeği

yol bilgisi yol aşkı yol durur

kimse hız

kamyon kamyonu geçerken zaman durur

gariptir ölen herşeyin bir adı olması füruzan

rüzgârın memelerini avuçlarsın

kim bir katil kadar güzel kokabilir bir haziran güneşinde

hepimiz takınılmış adları öldürüyoruz hasan durmadan vararak

katil aşklar

kimse az

bir iki üç dört zor

hasandı değil mi senin adın

kol bırakılır

işte böyle hasan masan ödersin bedelini bir

herkes siz

bir iki üç dört ben yoktur

katil hata yapmaz

yani insan

hata yapmam

hırsız alarmları yaparım

enis akın (öpünce geçmez’den)